Herkauwen

Sommige vragen kennen geen antwoord. En ik denk dat soms het stellen van de vraag alleen al genoeg zou kunnen zijn. Het zijn van die vragen die of kunnen ontaarden in een felle strijd of hun kracht verliezen door de triviale dooddoener die er op volgt. De tentoonstelling van ‘Kamagurka, In ’t Echt!’ dreigde voor mij deze zomer net zo’n triviale dooddoener te worden. In de krant was met veel bombarie aangekondigd hoe geweldig de nieuwste schilderijen van de cartoonist waren die hij maakte naar aanleiding van een oogaandoening.

De domper lag voor mij vooral bij de Spiegeleipaintings, een serie werken waarbij overduidelijk bekende schilderijen als inspiratiebron werden herkauwd. En het was dan nog niet eens het plagiateske karakter van de werken dat me tegen stond. Nee, het was eerder de volledig banale oplossing van het de-kip-en-het-ei dilemma. Daar waar je een salomonsoordeel verwacht, volgt er een oplossing waaruit berusting spreekt, een ogenschijnlijke aanvaarding van de mogelijkheid dat er daadwerkelijk een schepping heeft plaats gevonden. Kamagurka zegt: “De kip en het ei waren allebei eerst!”

Deze uitspraak staat geheel haaks op mijn eigen opvatting over het ontstaan van leven en het omgaan met de onzekerheden die dat met zich meebrengt. Zo probeer ik als wetenschapper dagelijks onzekerheden te reduceren, beheersbaar te maken en in het ultieme geval te elimineren. Toch zal ik me altijd moeten blijven realiseren dat de wetenschap zich met reverse engineering bezighoudt, dat de mogelijkheid bestaat dat er niet voor elk natuurlijk verschijnsel een theoretische verklaring kan worden gevonden, geen allesomvattende wetmatigheid zonder beperkte geldigheid, te vinden in een handleiding ergens in een verre uithoek van het heelal.

Eerder schreef ik al dat de mens als soort zo succesvol is omdat hij in staat is tot het vertellen van verhalen. Mijn aanname dat het standpunt van Harari de juiste weergave van de werkelijkheid is, komt na deze tentoonstelling te vervallen. En ondanks de teleurstelling die ik in eerste instantie bij mijzelf bemerkte, ben ik nu blij dat ik de reis naar Gent maakte. Die blijdschap arriveerde een paar weken later terwijl ik bij het ontbijtbuffet een spiegelei op mijn bord liet glijden.

Van origine is Kamagurka geen schilder maar cartoonist, televisiemaker en cabaretier; een verhalen verteller en vooral herkauwer. En juist dat herkauwen maakt het anders, verdraait de context, verlegt het perspectief, daagt uit.

In een van de videofragmenten die bij de tentoonstelling te zien waren doet Kamagurka een zeer inspirerende uitspraak. Hij zegt: “(…) we zijn continue bezig met ons leven te redden. Wie stilstaat is dood (…)”. Met zijn humor herkauwt hij het nieuws om onze blik op de feiten te redden van verstarring en somberheid, de andere kant van het verhaal op karikaturale wijze onder onze neus wrijvend. Zo weet hij met enkele pennenstreken de introductie van de democratie in Irak vanuit het perspectief van de bevolking genadeloos weer te geven.

Als de democratie toen of nu met bommen moet worden geïntroduceerd dan waren de kip en het ei misschien toch wel allebei eerst. Of niet?