Beeldspraak

Afgelopen zaterdag heb ik ook een kopie van Yuval Harari’s boek Sapiens gekocht nadat ik in Den Haag naar het museum Beelden aan Zee was geweest.

Hoewel ik de meeste beelden al een paar heb gezien in de afgelopen jaren, blijft het een zeer prettige beleving die al op de Scheveningse boulevard begint met de karakters uit de oude sprookjes. Ik heb geen flauw idee waarom die kinderlijk vormgegeven beelden – de verhoudingen en silhouetten lijken zo uit een potloodtekening van een kleuter te zijn ontsnapt – nu zo’n impact op mij hebben. Toch lijken ook de meer ‘verantwoorde’ beelden in de collectie niet saai te worden.

De grote kale kop in mat zwart en super glad metaal kijkt je aan met een paar absurd abstracte ogen, uitgevoerd in de meest donkere schaduw, alsof het je vraagt of er al eens een eerdere ontmoeting heeft plaatsgevonden. Bijna tegelijkertijd nodigt een lange aaneenschakeling van vrouwfiguren je uit deel te nemen aan hun onophoudelijke dans en niet te vergeten het meisje met de vlechten dat eindeloos glimlachend op je staat te wachten. Zelf vind ik ook het buda-achtige beeld van wit marmer erg boeiend. De compositie is misschien niet direct aanleiding om het te gaan zien. Wat mij vooral aanspreekt is de precisie van het ritme waarmee de beitel het oppervlak heeft gevormd, met elke hamerklop opnieuw gegroefd, toonbeeld van toewijding en vakmanschap die de maker aan de dag heeft gelegd.

Maar als je het mij vraagt komt het ook door de samenwerking tussen de ligging en de architectuur van het gebouw. Het geheel is opgetrokken uit ruw beton, half verzonken in het duin waardoor de indrukken worden aangevuld met zeelucht, het geluid van de branding op de achtergrond, samen onder de Hollandse wolkenhemel. De combinatie van ronde en vierkante volumes leveren in de buitenruimte een soort doolhof op waarin de beelden vrij willekeurig zijn ‘geland’.

In de binnenruimtes wisselt de stemming al naar gelang de plaats van het glas. In de grote zaal is bijvoorbeeld ook het plafond gedeeltelijk transparant. Wanneer de zon door de wolken breekt voegt deze samen met de draagconstructie een prachtig lijnenspel over de tentoonstelling. Ik had het geluk om op het juiste moment van de dag ter plaatse te zijn. Het beeld dat Sofie Muller Jonas heeft genoemd – onderdeel van de tentoonstelling ‘Vormidable’ van Vlaamse kunstenaars in het BaZ en op het Lange Voorhout – werd zo nu en dan ondersteund door de schaduw.
Op de dans van de wolken was die ondersteuning of zwak en bijgevolg het contrast van licht laag zodat duidelijk kan worden gezien dat het knaapje aan zijn kraag wordt vastgegrepen, of sterker met als resultaat een veel krachtiger beeld in Z/W alsof de jongen met beide voeten de wereld stevig onder zich wist en een uitdrukking van moedeloosheid heeft. Die moedeloosheid wordt nog eens versterkt door de tralies die de dakconstructie projecteren.

De grote vraag na het zien van de tentoonstelling blijft wat Jonas in deze positie heeft gebracht. Wat kan zo’n kind nu voor kwaad hebben gedaan?

Over de tekst van Harari kan ik niet anders zeggen dan dat het, ook in de Nederlandse vertaling, erg prettig leest, zelfs in de trein terug naar huis. Ik hoop dat de lichtvoetigheid van de eerste tientallen pagina’s, met hier en daar een verwijzing naar een noodzakelijke wetenschappelijke onderbouwing, zal worden gehandhaafd tot het eind. Opmerkelijk vind ik de passage onderaan pagina 26 over de met terugwerkende kracht geschatte tolerantie van de ‘vroege’ sapiens ten opzichte van de uitgestorven mensachtigen. Ik krijg sterk de indruk dat Harari van mening is dat de huidige sapiens helemaal niet zo wijs is als de naam doet vermoeden.

Dat brengt mij weer terug op de vraag over ‘onze’ universele waarden naar aanleiding van mijn vorige blog en de metafoor van de morele pleister die ik daar als ‘oplossing’ voorstel. Het zal heel lastig zijn om het onomstotelijk te bewijzen, maar het beeld dat wij als ‘onschuldigen’ worden geboren lijkt met de tijdlijn en de scenario’s die Harari schets voor mij toch vooral een joods-christelijk wensdenken te zijn.